F63.0

F63.0

ხშირად ვფიქრობ ხოლმე, ბაბუაჩემის ბაბუას, დიმიტრის რა სახის მანიები შეიძლება ჰქონოდა მაშინ, როცა არ იყო ყავა, ინტერნეტი, ანტიდეპრესანტები, სერიალები, ნარკოტიკი, აზარტული თამაშები, კომპიუტერული თამაშები და ასე შემდეგ.

რაზე იყო დამოკიდებული იმისი ბაბუა და რის გარეშე ვერ იცხოვრებს ჩემი შვილთაშვილი?

ხომ ასეთი პრიმიტიული კითხვებია და მაინც, ვისაც გიფიქრიათ როგორი დათვლადია ჩვენი მიდრეკილებები, როგორ პროგნოზირებადად ვავსებთ ვიღაცის ყულაბას, როგორ მექანიზებული ხდება სამყარო, მიხვდებით, რომ ჩვენი თავისუფლება ხშირად ილუზორულია.

ნუთუ ასეთი მართულები ვართ, თუ ცივილიზაციის განვითარებამ მოიტანა ის, რომ ნებით თუ უნებურად, ჩვენი ქცევა, გადაწყვეტილება, ნებელობა მიჯაჭვულია უამრავ ერთი შეხებით უვნებელ, ხშირად ჩვენი შეფასებით სასარგებლო რაღაცეებს.

ბოლო რამდენიმე წელია, დილით ყავის დალევის გარეშე არსად გავდივარ. როგორც წესი, დღის განმავლობაში კიდევ რამდენიმე ჭიქას ვსვამ და ეს იმის ფონზე, რომ აქაური ყავა გულის რევის შეგრძნებას იწვევს ჩემში. მაგრამ არ ვიცი ჩვევაა თუ მართლა აქვს კოფეინს დამოკიდებულება - ყავის გარეშე არ შემიძლია. (მათემატიკურ ფორმულას თუ გამოვიყვანთ, საშუალო ფასის ყავა 22 ლარი მაინც ღირს, ერთი 100 გრამიანი შეფუთვიდან 50 ჭიქა გამოდის. ვთქვათ დღეში 1 ჭიქას ვსვამ, 365 დღეზე 7.3 ქილაა, ანუ წელიწადში 160.6 ლარი)

კოფეინიზმი (კოფეინზე დამოკიდებულება) ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული სენია. ამ სენით ჯერ კიდევ 19-ე საუკუნეში ბალზაკი იტანჯებოდა (ალბათ დღეში 25 ჭიქაზე მეტმა ყავის დალევამ მოუღო ბოლო საწყალს), თანამედროვე ადამიანი კი თითქმის წარმოუდგენელია რიტუალის გარეშე - ყავა და სიგარეტი.

სიგარეტი მეორე სენი, რომელიც პრაქტიკულად მოუშორებელია, თუ განსაკუთრებული ძალისხმევა არ ჩადო ადამიანმა.

რასაც ცვენ ვეწევით, სინამდვილეში ის არცაა კლასიკური გაგებით „სიგარეტი“, ანუ თამბაქო. ესაა სხვადასხვა კონცენტრატებით (მე ეჭვი მაქვს ისეთი ნივთიერებებითაც, რაც მძიმე დამოკიდებულებას იწვევს) გაჯერებული ზღვის ბალახი. ეს ამბავი დაახლოებით იმას გავს, მენაგვეებს ნაგვის გადაყრაში ფული კი არ გადავუხადოთ, გამოვართვათ.

სიგარეტდამოკიდებულებას გარდა ესთეტიკური უსიამოვნებისა, ზნეობრივი უსიამოვნებაც ახლავს თან. თუ დაკვირვებიხართ, მწეველი ადამიანი (მცირე გამონაკლისების გარდა, ვალდებულად არ თვლის თავს სიგარეტის მოსაწევად შენობის გარეთ გავიდეს, ან მანქანა გააჩეროს, გადავიდეს და ისე მოწიოს. ხშირად, მწეველები ეწევიან ისეთ მცირე სივრცეში, როგორიცაა ლიფტი, მინიკუპერი, სამუშაო დაწესებულების ერთი ბეწო სამზარეულო და ამ ადამიანებს არ უჩნდებათ განცდა, რომ ეს ვინმეს არა მხოლოდ აწუხებს, აზიანებს კიდეც. მე ეჭვი მაქვს, რომ ასეთი უნამუსობა მხოლოდ იმ კონცენტრატებს შეუძლიათ გამოიწვიონ, სიგარეტში რომ ურევენ, თორემ ასეთივე ლოგიკით, არავითარი მორალური დანაშაული არ იქნება იგივე ლიფტში გაკუებაც (ვაღიაროთ, სიგარეტის სუნი, არამწეველებისთვის არანაკლებ ზიზღისმომგვრელია). გარდა ზემოთჩამოთვლილი უსიამოვნებებისა, მწეველი ე.წ. „ფინანსური ძროხაა“ თამბაქოსმწარმოებელი კომპანიებისათვის. ჩავთვალოთ, რომ საშუალო სტატისტიკური მწეველი, დღეში 1 კოლოფ იაფფასიან (2 ლარიან) სიგარეტს ეწევა. წელიწადში ეს 730 ლარია. თუ დავუშვებთ, რომ ადამიანი შეიძლება 10 წელიც კი ეწევა სიგარეტს, ეს 7300 ლარი გამოდის. საკუთარ ფილტვების კიბოში გადახდილი 7300 ლარი.

მაგრამ გარდა ამ ფიზიოლოგიური დამოკიდებულებისა (ვისაც არ გვჯერა შეთქმულებების თეორიების), ვეჭვობ, რომ ყველა მანიას ფსიქოლოგიური ასპექტიც უნდა ახლდეს თან (მაგალითად, მიიჩნევა, რომ მწეველებში სუბლიმირებული წოვის რეფლექსი დომინირებს და ესაა ვერდანებების თავი და თავი - ადამიანი ინფანტილობიდან ვერაა გამოსული, გაზრდილი არ არის. იქნებ ამის გამოა, რომ თანამედროვე სამყაროში, ბიზნეს გარიგებების დადებისას, ხშირად აქცევენ ყურადღებას მწეველია თუ არა ახალი პარტნიორი), კერძოდ, ჩემტვის ყოვლად აუხსნელი ფენომენია ძალზე გავრცელებული ინტერნეტ დამოკიდებულება. ცნობილი ამერიკელი ფსიქიატრის, ჯერალდ ბლოკის აზრით, ეს ისეთი ტიპის დამოკიდებულებაა, რომელიც წარმოადგენს ტიპიურ კომპულსიურ-იმპულსიურ დარღვევას, რომელიც აუცილებლად უნდა იქნეს შეყვანილი ფსიქიატრიის სახელმძრვანელოებშიც, რათა უკეთ მოხდეს ამ მოვლენის შესწავლა.

დოქტორმა ბლოკმა ინტერნეტ-დამოკიდებულება განსაზღვრა, როგორც ”კომპიუტერული თამაშებით, ინტერნეტ-პორნოგრაფიითა და ელექტრონული ფოსტით ზედმეტი გატაცება”. როგორც სხვა დამოკიდებულებების შემთხვევაში, კომპიუტერის მომხმარებელი განიცდის ინტერნეტში შესვლის გადაულახავ და აკვიატებულ სურვილს, მოხსნის სინდრომს (”ლომკა”), ტოლერანტობას, რომელიც ვლინდება სულ უფრო ახალი და უკეთესი აპარატურისა და პროგრამული უზრუნველყოფის შეძენისათვის სწრაფვასა და ასევე, on-line რეჟიმში უფრო მეტი დროის გატარებაში.

დოქტორი ბლოკის სიტყვებით, ინტერნეტ-დამოკიდებული ადამიანები კარგავენ დროის შეგრძნების უნარს, ასევე შეუძლიათ ფიზიოლოგიური მოთხოვნების იგნორირება (უარი ჭამასა და ძილზე). ”დაავადებას” არაიშვიათად ახლავს რეციდივები, და რიგ შემთხვევებში საჭიროებს ფსიქოაქტიური პრეპარატების დანიშვნას ან ჰოსპიტალიზაციას.

ამავე დროს, სპეციალისტების აღნიშნავენ, რომ ზღვარი კომპიუტერის მოხმარების ნორმასა და პათოლოგიას შორის ძალიან მცირეა და ამდენად, აშლილობის დიაგნოსტირება შეიძლება საკმაოდ გართულდეს.

რა თქმა უნდა, ისევ და ისევ ფინანსებთან მივდივართ, უბრალოდ, თქვენი გადასახადების დათვლას აღარ დავიწყებ. ყველას შეგიძლიათ გამოითვალოთ რამდენს უხდით საკუთარ ინტერნეტ პროვაიდერებს.

ინტერნეტზე და კომპიუტერულ თამაშებზე დამოკიდებულება, გარკვეულწილად ჩვენი საზოგადოების განწყობაზე მეტყველებს. ადამიანები ერთმანეთის მიმართ გაუცხოვებულები ვართ. ხშირად, პიროვნების ვირტუალური იმიჯი გაცილებით ხელსაყრელია ჩვენთვისაც და მისტვისაც, ვიდრე რეალური, ხელშესახები ადამიანის.

 რაც შეეხება კომპიუტერულ თამაშებს, ხშირად, თამაშების სიუჟეტური ხაზი იმდაგვარია, რომ რაიმე ბარიერის გადასალახავად, აუცილებელია მოწინააღმდეგის (ბავშვი, ქალი, მოხუცი, ძაღლი) მოკვლა. სადისტურად ცემა ან დასახიჩრება. რა თქმა უნდა, მოზარდის და არა მხოლოდ მოზარდის ფსიქიკა, მგრძნობიარეა მსგავსი „ვარჯიშების“ მიმართ -  წლების განმავლობაში, სხვადასხვა თამაშების მიერ ჩვენი ფსიქიკა მუშავდება და გარკვეულ განწყობას გვიყალიბებს როგორ უნდა მოვიქცეთ სიტუაციურად - წინააღმდეგობისას, მაგრამ რაკი არ შეგვიძლია ადამიანი მოვკლათ ურიგოდ წასვლის გამო (იმისდამიუხედავად, რომ ჩვენი ფსიქიკა მზადაა/განწყობილია გარკვეული მიზნის მისაღწევად გადაღობების გადასალახავად) და ჩვენი ტვინი კი არაცნობიერად პრობლემის მოგვარებას გვთხოვს, გვერთვება ე.წ. დაცვის მექანიზმი, უმიზეზოდ და არაშესაბამისად ვღიზიანდებით, საკუთარ პრობლემებს, წარუმატებლობებს მთავრობას, რელიგიურ ინსტიტუციებს, მეზობლებს, წინაპრებს ვაბრალებთ და უძილობაც აქედან იწყება.

და არა მხოლოდ აქედან. ჩემი დაკვირვებით, ჩვენმა საზოგადოებამ საკუთარი თავის პატივისცემა არ იცის. ჩვენ არ ვუფრთხილდებით საკუთარ უნიკალურ სხეულს (რომელ გამოკვლევებზეა ლაპარაკი, საშუალო ფენის 10 % კი არ დადის ექიმთან, სანამ ლოგინად არ ჩავარდება. სდექ! თუ მწეველი არ ხარ და ყავას არ სვამ, ნუ გამაკრიტიკებ, საამისო ფული არ აქვსო!), არ ვაძლევთ თავს უფლებას რამდენიმე წელიწადში ერთხელ მაინც (არ ვამბობ კურორტზე - ნათესვთან, სოფელში დავისვენოთ). როგორც წესი, უძილობას თანამდეროვე ადამიანი რამდენიმე მეთოდით - სასმელი, ნარკოტიკი და ყველაზე საშიში - სხვადასხვა პრეპარატით, ანტიდეპრესანტით ებრძვის. ამ უკანასკნელს რამდენჯერმე უფრო საშიში დამოკიდებულება აქვს, ვიდრე ნარკოტიკს და სასმელს, რადგან აქ პრობლემა შეფარული და მიჩქმალულია. ის ვინც ანტიდეპრესანტზებზე „ზის“ ვერ ხვდება თავის დამოკიდებულებას, ნაცნობ-ახლობლებმა ეს არ იციან, რადგან სასმლის სუნი არ აქვთ, „კაიფში“ არ არიან. ასეთ პრეპარატებში გადახდილი თანხების დათვლას არ დავიწყებ, უბრალოდ იმას ვიტყვი, რომ ფარმაცევტული კომპანიები ფინანსურად მეორე პოზიციას იკავებენ მსოფლიო ეკონომიკაში.

ექიმებს რომ კითხოთ, ანტიდეპრესიული თერაპია შესაძლოა ყოველთვის პაციენტის სრული გამოჯანმრთელებით არ დასრულდეს, მაგრამ ნებისმიერ შემთხვევაში ამცირებს ადამიანის სულიერ და ფიზიკურ ტანჯვას, მაგრამ რატომღაც არავინ ლაპარაკობს იმაზე, რომ მსგავსი „შემცირება“ პრობლემის აღმოფხვრა კი არა გამწვავებაა. სულიერი ტანჯვა, ფიზიკურისგან განსხვავებით, შეუქცევადი პროცესია. თუკი დაჩირქებულ ფეხზე განვითარებულ განგრენას ამპუტაციით შევაჩერებთ, სულიერ განგრენას ხშირად თვითმკვლელობამდე მიყავს ადამიანი. 

საზოგადოებაში, სადაც ნებისმიერი პრეპარატის შეძენა უპრობლემოდ შეიძლება (ონლაინ, აფთიაქში ურეცეპტოდ) სიურპრიზი არ უნდა იყოს რა სერიოზულ დამოკიდებულებებთან შეიძლება გვქონდეს საქმე.

სამწუხაროდ, ქართული სტატისტიკა ამ მხრივ არ არსებობს, ამერიკის მაგალითზე კი შემიძლია ვთქვა, რომ საიტზე ABC news 2008 წლის 4 იანვრის სტატიაში წერია, რომ ამერიკელების პრეპარატდამოკიდებულება დაახლოებით 2 ჯერ (5.4 მილიონი ადამიანი) მეტია კოკაინის მომხმარებლებთან შედარებით (2.4 მილიონი). და ამ ადამიანების უმეტესობა, პრეპარატებს ღებულობდა არა ტკივილის ან სულიერი დისკომფორტის გამო, არამედ მხოლოდ იმიტომ, რომ ოდესღაც პრობლემის გადასაწყვეტად დალიეს.

გარდა იმისა, რომ ასეთი ადამიანები რისკის ქვეშ დგანან დაავადნენ ციროზით, თირკმლის ცილოვანი დისტროფიით, მიოკარდიოდისტროფიით, ტოკსიკური ენცეპალოფატიით ან ნერვული სისტემის მოშლით, მათი პიროვნების სრული დისფუნქცია მიმდინარეობს. ისინი გაღიზიანებულები არიან კოლეგების, ოჯახის წევრების, ახლობლების მიმართ და სოციუმში დისკომფორტულად გრძნობენ თავს.

ალბათ გამოყოფის ღირსი არცაა ნარკომანია და ალკოჰოლიზმი. ამ საკითხზე ბევრი იწერება და საზოგადოებრივი განწყობაც მეტ-ნაკლებად უარყოფითია როგორც ნარკომომხმარებლის, ისე სასმელდამოკიდებულების მიმართ. უბრალოდ, აქაც დავსძენ, რომ ორივე შემთხვევაში, საქმე გვაქვს დიდ ფინანსურ ინტერესებთან (ნარკობიზნესი ადამიანებით ვაჭრობის მერე მსოფლიოში მეორეა შემოსავლების მხრივ).

სამაგიეროდ, განსაკუთრებული აღნიშვნის ღირსია ლუდომანია - აზარტულ თამაშებზე დამოკიდებულება. თავისი საშიშროებით და საზოგადოებისთვის ზიანის მიყენებით, ის ფაქტობრივად ერთ-ერთი მოწინავეა დამოკიდებულებების თვალსაზრისით. დაავადებათა კოდირების საერთაშორისო სისტემაში, ამ დაავადებას საკუთარი ნომერი F63.0 მიენიჭა.

დიდი ფულის მოგების სურვილი აზარტული თამაშებისკენ ბევრს უბიძგებს, აქედან კი დამოკიდებულებამდე ერთი ნაბიჯია. გასული საუკუნის 70-იან წლებში, სათამაშო აპარატების გაჩენის შემდეგ, ინგლისში უამრავი კინოთეატრი დაიხურა - ხალხს კინოში სიარულს აპარატებთან დგომა ერჩივნა. სადღეისოდ მთელ მსოფლიოში უკვე 5%-ს უტოლდება იმ ადამიანების რიცხვი, რომელთა ცხოვრებაც კაზინოსა და სათამაშო ავტომატებზეა დამოკიდებული. ლუდომანია სოციალური პრობლემაა, რომელიც სერიოზულ საფრთხეს უქმნის მოსახლეობის მნიშვნელოვან ნაწილს.

აზარტული თამაშებისადმი ავადმყოფური ლტოლვა, მართალია, კაცებში უფრო ხშირია, მაგრამ ქალებში გაცილებით მძიმედ მიმდინარეობს. სუსტი სქესი ამ ქსელში სამჯერ უფრო სწრაფად ებმება და ფსიქოთერაპიასაც გაცილებით ძნელად ემორჩილება. მამაკაცებისგან განსხვავებით, ქალები ლუდომანები ზრდასრულ ასაკში ხდებიან და მათ 1-4%-ში დამოკიდებულება ისეთ ფორმას იღებს, ხშირად ფსიქიატრის ჩარევაც კი ხდება საჭირო. ქალებში ლუდომანიას თითქმის ყოველთვის ახლავს თან დეპრესიული აშლილობა, მამაკაცებში კი ალკოჰოლიზმი, ამიტომ გასაკვირი არც არის, რომ ასეთი ადამიანები სხვებზე ხშირად და ადვილად ანგრევენ ოჯახებს, არღვევენ სამსახურში ქცევის წესებს და სამუშაო ადგილსაც ხშირად იცვლიან.

ასეთ ადამიანებს თვითკონტროლი უჭირთ. მიუხედავად იმისა იგებენ თუ აგებენ, მათი მთავარი ვნება თამაშია. რაც დრო გადის, მოთამაშეს მეტი რისკის სურვილი უჩნდება. შეუძლებელია ადამიანი 1 ლარიან ფსონზე წლობით შეჩერდეს და განსაკუთრებით საინტერესოა ის, რომ უმნიშვნელო პროვოკაციაც კი საკმარისია, რომ „ყოფილმა მოთამაშემ“ თამაში გააგრძელოს. ამის საუკეთესო პრევენციად საკანონმდებლო ინიციატივა თუ გამოდგება, რომ მოთამაშეს საშუალება მიეცეს საკუთარი ნებით „გაიშავოს“ კაზინოში/პოკერ კლუბში თავი. გადატანილ იქნეს სათამაშო ბიზნესი დიდი ქალაქებიდან მოშორებით, რაც წამსვლელთა რიცხვს მკვეთრად შეამცირებს.

შსს-ს არაოფიციალური სტატისტიკით, ყოველი მეხუთე ქურდობა ან ძარცვა კაზინოდან ან ტოტალიზატორიდან გამოსული ადამიანების ჩადენილია.

აუცილებელია ადამიანმა მიაგნოს თამაშზე დამოკიდებულების თავდაპირველ მიზეზს, რადგან მხოლოდ შედეგთან ბრძოლით მდგომარეობიდან ვერ გამოვა. მიზეზის დადგენისა და მისი აღმოფხვრის გარეშე თამაშდამოკიდებულებისგან განკურნების შემდგომ შესაძლოა ადამიანს სხვა, არანაკლებ საშიში დამოკიდებულება განუვითარდეს - ალკოჰოლიზმი, ნარკომანია ან, სულაც, კომპიუტერული დამოკიდებულება. ზოგჯერ ამის მიზეზი შინ თუ გარეთ არსებული პრობლემებისგან გაქცევის სურვილია, ზოგი ამ გზით უბრალოდ სტრესს ებრძვის, თავდავიწყებას ესწრაფვის. მცდარია აზრი, რომ ასეთი რამ მხოლოდ სუსტებს ემართებათ - ამ ხაფანგში ხშირად საკმაოდ ძლიერი პიროვნებებიც ებმებიან, განსაკუთრებით კი მამაკაცები.

განსაკუთრებული აღნიშვნის ღირსია სერიალებზე დამოკიდებულება. სერიალდამოკიდებული ადამიანი იწყებს სხვისი განცდებით, სხვისი ემოციებით ცხოვრებას. ის ახდენს ახალი ღირებულებათა სისტემის მიღებას, რომელიც ხშირად მის საკუთართან სრულ დისონანსშია (მაგალითად, იცის, რომ ძმის ცოლთან სექსი ცუდია, მაგრამ სერიალში, მისთვის ძალიან საყვარელი და მისაბაძი კაცი ამას აკეთებს). ასეთ ადამიანს ეწყება შინაგანი გაორება, მერე კი შინაგანი მოთხოვნილებაც მეტი მსგავსი სკანდალური ამბავი შეიტყოს ან გაავრცელოს.

ასეთი ადამიანი (ძირითადად დიასახლისები) სწორი სამიზნეა სარეკლამო ბიზნესისთვის (რეალურად სერიალებს ამისთვის იღებენ, რომ შუალედში რეკლამა ჩაჩხირონ). აიძულო ადამიანი უყუროს შენი რეკლამა და შესაბამისად შენი პროდუქციის პოტენციური მყიდველი გახდეს, ამისათვის ღირს ყველაზე ტაბუირებული თემებით გაჯერებული მდარე თუ მაღალბიუჯეტიანი სერიალი აყურებინო ადამიანს.

სინამდვილეში ხომ ყველა ჩვენი მანია ვიღაცის ფინანსურ წარმატებას ემსახურება?